کانابیس اصطلاحی عمومی برای اشاره به فرآورده‌های روان‌گردان گیاه Cannabis sativa است. مهم‌ترین ترکیب مؤثر روانی این گیاه، دلتا-9-تتراهیدروکانابینول (THC) است. ترکیباتی با ساختار مشابه THC با عنوان کانابینوئیدها شناخته می‌شوند. اخیراً ترکیبات جدیدی شناسایی شده‌اند که اگرچه ساختارشان با کانابینوئیدها متفاوت است، اما ویژگی‌های دارویی مشابهی دارند.
اصطلاح «ماری‌جوانا» عمدتاً به برگ‌ها و دیگر قسمت‌های خام گیاه گفته می‌شود و منشأ آن از زبان اسپانیایی است. حشیش از گل‌های ماده تلقیح‌نشده این گیاه به دست می‌آید، و روغن حشیش (Cannabis Oil) نیز عصاره‌ای غلیظ از کانابینوئیدهاست که از طریق استخراج با حلال تهیه می‌شود.
کانابیس شایع‌ترین مادهٔ مخدر کشت‌شده، قاچاق‌شده و مصرف‌شده در جهان است. نیمی از کشفیات مواد مخدر جهانی به کانابیس اختصاص دارد و تقریباً تمام کشورها با این ماده درگیر هستند.
طبق آمار، حدود ۱۴۷ میلیون نفر (معادل ۲.۵٪ از جمعیت جهان) سالانه کانابیس مصرف می‌کنند؛ این در حالی است که تنها ۰.۲٪ کوکائین و ۰.۲٪ مواد افیونی مصرف می‌کنند. رشد مصرف کانابیس از دهه ۱۹۶۰ به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکای شمالی، اروپای غربی و استرالیا سریع‌تر از سایر مواد بوده است. این ماده ارتباط نزدیکی با فرهنگ جوانان یافته و میانگین سن آغاز مصرف آن پایین‌تر از سایر مواد مخدر است.
از منظر اقتصادی، اگرچه مصرف‌کنندگان کانابیس بیشترند، اما ارزش بازار آن کمتر از مواد افیونی یا کوکائین است؛ چراکه قیمت پایین‌تری دارد.
مطالعات گسترده‌ای اثرات حاد کانابیس را تأیید کرده‌اند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
اختلال در توانایی‌های شناختی، به‌ویژه در فرایندهای یادگیری، بازیابی اطلاعات و حافظه؛
کاهش عملکرد روان‌حرکتی در کارهایی نظیر رانندگی، کار با ماشین‌آلات پیچیده و هماهنگی حرکات؛
مصرف تنها ۲۰ میلی‌گرم THC می‌تواند عملکرد فرد را تا ۲۴ ساعت مختل کند؛
افزایش خطر تصادف رانندگی در حالت مسمومیت ناشی از کانابیس.
مصرف مداوم و طولانی‌مدت کانابیس با پیامدهای زیر همراه است:
اختلال در سازمان‌دهی و پردازش اطلاعات پیچیده؛
احتمال تداوم اختلالات شناختی حتی پس از ترک مصرف؛
سندرم وابستگی به کانابیس شامل از دست رفتن کنترل بر مصرف؛
تشدید علائم اسکیزوفرنی در افراد مستعد؛
آسیب‌های بافتی به نای و نایژه‌ها و بروز برونشیت مزمن؛
التهاب ریوی و کاهش دفاع ایمنی تنفسی؛
ارتباط با کاهش وزن جنین و آسیب‌های رشد در بارداری؛
احتمال افزایش خطر برخی سرطان‌های نادر در نوزادان مادران مصرف‌کننده (نیازمند پژوهش بیشتر).
در کشورهای در حال توسعه، به دلیل کمبود داده‌های پژوهشی، اطلاعات جامعی از پیامدهای سلامت روانی ناشی از مصرف کانابیس وجود ندارد، اما انتظار می‌رود اثرات زیستی مشابه با کشورهای توسعه‌یافته باشد.
برخلاف اثرات مخرب، برخی ترکیبات کانابیس در درمان بیماری‌ها کاربرد بالقوه دارند. برای نمونه:
کاهش تهوع و استفراغ در مراحل پیشرفته سرطان و ایدز؛
درونابینول (Dronabinol)، نسخه دارویی THC، بیش از یک دهه است که در آمریکا تجویز می‌شود؛
شواهدی مبنی بر اثربخشی در درمان آسم، گلوکوم، افسردگی، اسپاسم عضلانی، بی‌اشتهایی، صرع و اختلالات گوارشی نیز در حال افزایش است.
البته این حوزه نیازمند تحقیقات پایه‌ای بیشتر برای یافتن ترکیبات مؤثرتر و کم‌عوارض‌تر است.
کانابیس اگرچه بالاترین شیوع مصرف در میان مواد مخدر جهان را دارد و برخی استفاده‌های درمانی برای آن پیشنهاد شده، اما اثرات حاد و مزمن آن بر عملکرد مغزی، تنفسی، روانی و رشد جنین، نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است.
برای ارزیابی جامع‌تر و دقیق‌تر، به پژوهش‌های بیشتر، آگاهی‌رسانی عمومی و رویکردهای چندوجهی در سیاست‌گذاری سلامت روانی نیاز است.
🔍 این مقاله بر اساس داده‌های منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) تدوین شده است و صرفاً برای اطلاع‌رسانی علمی ارائه می‌گردد. برای تشخیص یا درمان اختلالات روانی، حتماً با روان‌پزشک یا روان‌شناس بالینی مجاز مشورت نمایید.
ترجمه متربط با این مقاله :
کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی عضو APA آمریکا | C2505307318